Rybka Eugeniusz

prof. Eugeniusz Rybka

Eugeniusz Rybka (ur. 6 maja 1898 r. w Radzyminie, zm. 8 grudnia 1988 r. we Wrocławiu) – polski astronom, profesor Uniwersytetu Lwowskiego (1932-1945), Uniwersytetu Wrocławskiego (1945-1958) i dyrektor obserwatorium astronomicznego we Wrocławiu, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego i dyrektor krakowskiego Obserwatorium Astronomicznego UJ (1958-1968), wiceprezydent Międzynarodowej Unii Astronomicznej w latach 1952-1958, autor prac z dziedziny fotometrii gwiazdowej i historii astronomii.

Biografia

Urodził się 6 maja 1898 r. w Radzyminie jaka syn Władysława i Leokadii z domu Chromińskiej. W 1900 r. wraz z rodziną przeniósł się do Skierniewic, a w 1905 r. do Ozorkowa. Z pomocą licznego starszego rodzeństwa szybko nauczył się pisać i czytać, jeszcze przed zapisaniem do szkoły w 1907 r. W 1911 r. trafił do gimnazjum w Gostyninie. Na skutek wybuchu I wojny światowej w 1914 r. przerwał edukację w szkole, ale samodzielnie przerobił brakujący do matury materiał z pozostałych trzech klas. W 1916 r. rozpoczął pisanie dziennika, w którym odnotowywał najważniejsze wydarzenia i który prowadził do końca życia. Świadectwo dojrzałości otrzymał 17 listopada 1917 r. Wcześniej wstąpił do Polskiej Organizacji Wojskowej i w 1918 r. objął dowództwo nad oddziałem POW w Ozorkowie.

Po zakończeniu działach wojennych rozpoczął studia na wydziale filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego (25 października 1918). Kilka dni później dołączył do oddziałów rozbrajających żołnierzy austriackich, zaś 19 listopada, na wieść o walkach między Ukraińcami i Polakami, wraz z oddziałem studentów wyruszył do Przemyśla. Służył m.in. w pociągu pancernym Śmiały (w 1919 był kierownikiem jego kancelarii), ukończył szkołę podoficerską we Lwowie ze stopniem kaprala (1919), a także szkołę oficerską w Poznaniu (1920). W listopadzie 1920 r. wrócił na uniwersytet. W lutym 1921 r. podjął bliższą współpracę z prof. astronomii Tadeuszem Banachiewiczem, obejmując stanowisko rachmistrza naukowego w krakowskim Obserwatorium Astronomicznym UJ. Nabył tam pierwszych doświadczeń w zawodowej astronomii.

9 września 1922 r. wziął ślub z Marią Cecylią Sierakowską (ur. 1895). W lipcu 1923 r. urodził się ich syn, Przemysław.

Jesienią 1923 r. przeniósł się do Warszawy, gdzie pracował jako asystent, a potem starszy asystent w tamtejszym obserwatorium. Pisał też swoją pracą doktorską, dotyczącą obserwacji zakryć gwiazd przez Księżyc, przeprowadzonych na początku XX wieku. W marcu 1926 r. na Uniwersytecie Jagiellońskim zdobył tytuł doktora. W kolejnych latach zajmował się ocenami wizualnymi cefeid, szczególnie badając gwiazdy TU Cas i XZ Cyg. Praca o pierwszej z nich ukazała się w czasopiśmie "Acta Astronomica". Zaangażował się również w działalność Towarzystwa Miłośników Astronomii.

W 1930 r. dzięki uzyskaniu stypendium naukowego, wyjechał na pół roku do Lejdy, gdzie pod kierunkiem prof. Einara Hertzsprunga zaznajomił się z nową techniką fotometrii fotograficznej gwiazd. Podczas pobytu w Holandii opublikował ponadto 4 prace naukowe, m.in. zawierającą katalog gwiazd w gromadzie kulistej M3.

Po powrocie rozpoczął starania o habilitację, uwieńczone wygłoszeniem 19 stycznia 1932 r. wykładu habilitacyjnego pt. "Gromady kuliste gwiazd". Po wyjeździe do Lwowa na Uniwersytet Jana Kazimierza objął katedrę astronomii i kierownictwo Zakładu Astronomii. Po zakupieniu niezbędnego sprzętu, kontynuował wcześniejsze prace z zakresu fotometrii fotograficznej.

Po najeździe sowieckim na Polskę i okupacji Lwowa przez Armię Czerwoną, aż do wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej w czerwcu 1941 r. kontynuował pracę na uniwersytecie. W 1944 r. zabroniono mu wykładać w języku polskim. Po ponownym zajęciu miasta przez wojska sowieckie aresztowany przez NKWD w styczniu 1945 r. wraz z trzynastoma innymi profesorami Uniwersytetu Jan Kazimierza, zwolniony po kilku miesiącach. W sierpniu 1945 r. wyjechał pociągiem wraz z innymi przesiedleńcami do Krakowa. Wkrótce przeniósł się do Wrocławia, gdzie dalej zajmował się fotometrią gwiazdową.

W 1949 r. ponownie odwiedził Lejdę, by poznać nowoczesną metodę fotoelektryczną. Równocześnie ponowił współpracę z astronomami radzieckimi. W jej ramach przyłączył wrocławskie obserwatorium do prac nad Katalogiem Słabych Gwiazd. Zaczął też brać aktywny udział w pracach Międzynarodowej Unii Astronomicznej. W 1948 r. uczestniczył w Kongresie Unii w Zurychu, a na Kongresie w Rzymie (1952) został wybrany na 6-letnią kadencję wiceprezydenta MUA.

W połowie lat pięćdziesiątych zaczął chorować i przez wiele miesięcy leczył się w sanatoriach. W 1958 r. na skutek konfliktu z kadrą obserwatorium opuścił Wrocław i przeniósł się na Uniwersytet Jagielloński. Zainicjował przekształcenie stacji obserwacyjnej na krakowskim Forcie Skała w główne Obserwatorium Astronomiczne Uniwersytetu Jagiellońskiego (otwarte w 1964 r.). W tym samym czasie opublikował wraz astronomami z Krymskiego Obserwatorium Astrofizycznego pracę dotyczącą fundamentalnej fotometrii fotelektrycznej. 30 września 1968 r. przeszedł na emeryturę, nie przerywając działalności naukowej i organizacyjnej, ani aktywności w MUA. W latach 1964-1970 był w niej przewodniczącym Komisji nr 41 – Historii Astronomii.

W 1973 Uniwersytet Bratysławski przyznał mu doktorat honoris causa.

Odznaczenia

• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1950)
• Złoty Krzyż Zasługi
• Medal Niepodległości (1937)
• Odznaka Zasłużony Nauczyciel PRL

Działalność pisarska

• Astronomia Ogólna – 1952
• Four hundred years of the Copernican herigate – 1964.
• Cztery wieki rozwoju myśli kopernikańskiej – 1972

Bibliografia

• "Autobiografia" - "Kwartalnik Historii Nauki i Techniki" R. 33:1988 nr 4 s. 929-942 - Eugeniusz Rybka

Linki zewnętrzne

• Autobiografia: http://www.wiw.pl/wielcy/kwartalnik/RybkaEugeniusz.asp
• Sylwetka prof. Eugeniusza Rybki na stronie Kronika RP: http://www.kronikarp.pl/szukaj,29356,strona-1
• Prace prof. Eugeniusza Rybki: http://hint.org.pl/itd=n297

Oprac. Aleksandra Fliszewska