Herb Ozorkowa

Z Ozopedia - internetowa Encyklopedia miasta i gminy Ozorków
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania

Opis herbu

Herb miasta Ozorkowa (ryc. 1) tworzy tarcza herbowa podzielona na dwie części w słup (pionowo). W polu prawym, czerwonym umieszczono godło herbu Odrowąż. W polu lewym, białym znajduje się czółenko tkackie koloru niebieskiego. Wizerunek herbu utrwalony jest w załączniku nr 2 do Statutu Gminy Miasta Ozorkowa, zatwierdzonego uchwałą Rady Miejskiej w Ozorkowie z dnia 29 października 2009 r.[1].

Historia

 
ryc. 2 Odcisk pieczęci z 1919 r.
 
ryc. 3 Odcisk pieczęci z lat 1921-1929
 
ryc. 4 Odcisk pieczęci z 1945 r.

W l. 1846/1847[2] opracowany został pierwszy projekt herbu Ozorkowa. Prace nad herbem zostały rozpoczęte w związku z planami władz carskich zmierzającymi do stworzenia pełnej kolekcji herbów miast Królestwa Polskiego[3]. W polu czerwonym francuskiej nowożytnej tarczy herbu Ozorkowa z połowy XIX w., umieszczono zieloną murawę, z której wyrastał biały mur, o który oparty był przednimi łapami biały baran wspięty z czarnym krukiem na głowie. Mur symbolizował prawa miejskie, baran, a raczej jego runo, sugerowało przemysł sukienniczy, rozwijający się w mieście. Kruk został przejęty wprost ze szlacheckiego herbu Ślepowron, będącego znakiem rodziny Starzyńskich, w których ręku znajdował się Ozorków na początku XIX w. Kruk w pierwszym herbie Ozorkowa wskazywał na udział Ignacego Starzyńskiego w procesie przekształcania Ozorkowa w ośrodek przemysłowy. Zbiór ponad 450 miast Królestwa Polskiego nie został zaakceptowany przez cara. Z tego powodu herb Ozorkowa z połowy XIX w. pozostał jedynie projektem złożonym do archiwum.

Kolejny projekt herbu Ozorkowa pochodzi z 1869 r., opisać go można w następujący sposób: w polu czerwonym złota ściana pochyła z prawej pobocznicy, na którą wspina się srebrna owca ze złotym krukiem na głowie[4]. W tej części herb z 1869 r. powtarzał rozwiązania z lat 1846/1847. Oprócz herbu miejskiego całość kompozycji dopełniają: herb guberni kaliskiej (w polu błękitnym baran biały, po bokach którego dwa kłosy złote), dodany do tarczy oraz trzy elementy zewnętrzne herbu - korona murowa nad tarczą i dwa kłosy zboża, splecione wstęgą aleksandryjską. Ten projekt również nie uzyskał akceptacji najwyższych władz Imperium[5].

Znaczących informacji na temat herbu Ozorkowa dostarcza raport ozorkowskiego magistratu z dn. 13 maja 1904 r., do którego załączono opis nowego projektu herbu[6]. Herb tworzyła tarcza herbowa o nieznanych kształtach, podzielona na dwie części w pas (poziomo). Podział tarczy - zdaniem magistratu - miał informować o wyraźnym rozdzieleniu Ozorkowa na dwie części przez nurt rzeki Bzury. W górnej części tarczy, w części zabarwionej na kolor złoty, umieszczone zostało wyobrażenie niebieskiego tkackiego czółenka, symbolizującego przemysł sukienniczy. W dolnym, czerwonym polu tarczy herbowej umieszczone zostało wrzeciono, w celu podkreślenia roli przemysłu przędzalnianego w dziejach Ozorkowa. W raporcie zwrócono uwagę, iż głównym zajęciem mieszkańców była produkcja sukna i włókiennictwo. Istnieje jeszcze jeden przekaz informujący o projekcie herbu Ozorkowa z 1904 r. Tym razem opis sporządził naczelnik powiatu łęczyckiego. Godło herbu tworzyły: wrzeciono i czółenko, wskazujące na przędzalniany i tkacki przemysł. Naczelnik powiatu łęczyckiego, w wysłanym do Kalisza raporcie z 28 czerwca 1904 r., poinformował iż twórcami herbu byli „... mieszkańcy Ozorkowa...”[7]. Także ten projekt znaku miejskiego nie został zatwierdzony.

W początkach XX w. powstał kolejny herb Ozorkowa, najbliższy współczesnej symbolice miejskiej (ryc. 2). Projekt tego herbu mógł powstać nawet jeszcze w okresie I wojny światowej[8], był bowiem używany już w początkach II RP. Znany jest odcisk pieczęci z 1919 r[9]. Herb stanowiła tarcza herbowa podzielona na dwie części w słup. W polu prawym, czerwonym umieszczony został przedmiot heraldyczny, który kształtem przypomina godło szlacheckiego herbu Odrowąż, względnie Ogończyk. W herbarzu miejskim[10] tenże Odrowąż określany był także jako biała ostroga (w opisie herbu z 1933 r.). W polu lewym, białym znalazło się czółenko koloru najprawdopodobniej czerwonego. W latach dwudziestych XX wieku posługiwano się pieczęciami o tłoku okrągłym z wizerunkiem tegoż herbu (ryc. 3)[11]. Współcześnie obowiązujący herb Ozorkowa w jednoznaczny sposób nawiązuje do heraldycznej tradycji miasta z tego okresu.

W 1933 r.[12] Magistrat i Rada Miejska Ozorkowa zadecydowali o częściowej zmianie godła. Zmiany w rysunku godła miejskiego dotyczyły usunięcia z niego ostrogi. Po tej korekcie herb Ozorkowa tworzyła tarcza koloru białego z czółenkiem tkackim koloru czerwonego.

Po II wojnie światowej władze Ozorkowa posługiwały się herbem z początków II Rzeczypospolitej (ryc. 4)[13], znanym z pieczęci używanych w l. 20. XX w.

Flaga Miasta Ozorkowa

Herb miasta Ozorkowa umieszczony jest także na fladze miejskiej[14] wg projektu Marka Adamczewskiego z 2005 r. Podczas obrad sesji Rady Miejskiej (dn. 24 lutego 2005r.) w części dotyczącej dyskusji nad projektem flagi, przedstawione zostały uwagi Marka Adamczewskiego w sprawie herbu miasta[15].

Hipotezy dotyczące pochodzenia Odrowąża we współczesnym herbie

 
ryc. 5 Odcisk pieczęci z 1932 r.

Godło szlacheckiego herbu Odrowąż (na pieczęciach okresu międzywojennego odczytywane także jako Ogończyk) we współczesnym herbie Ozorkowa stanowi część symboliki miejskiej, choć jego powiązania z historią miasta są nikłe. Przy tworzeniu herbu zapewne wykorzystano znak rodowy żony Jana Szymona Szczawińskiego, którego rodzina w okresie staropolskim posiadała wieś Ozorków. Godło Ogończyka znalazło się na znaku miejskim z powodu błędu popełnionego przez projektujących herb. Ci bowiem uznali, iż symbolem pierwszych właścicieli Ozorkowa był Ogończyk. Taką pomyłkę mogła spowodować dekoracja heraldyczna umieszczona na płycie Reginy Sierakowskiej herbu Ogon (Ogończyk) żony Szczawińskiego w kościele pw. św. Józefa. Płyta wykonana ok. 1661 r. na zlecenie Domicelli Barbary Lubomirskiej ze Szczawińskich herbu Prawdzic dla matki Reginy Sierakowskiej herbu Ogon[16]. Dekorację heraldyczną płyty stanowią dwa herby. Na jednym z nich, w pierwszym polu skwadrowanej tarczy herbowej, umieszczony został herb rodowy Sierakowskiej - Ogon (Ogończyk), czyli strzała grotem w górę na barku półpierścienia. Stąd genezę godła z pierwszego pola współczesnego herbu Ozorkowa wiązać można z płytą grobową i herbem rodowym żony Szczawińskiego[17]. Istotne pozostaje, w jaki sposób Ogończyk „stał się” Odrowążem. Godło szlacheckie herbu z pieczęci odciśniętych w latach dwudziestych zawiera w sobie zarówno cechy typowe dla Ogończyka, jak i dla Odrowąża. Natomiast godło na pieczęci odciśniętej w 1932 r. zawiera już typowego Odrowąża (ryc. 5)[18].

Wg Marka Adamczewskiego [19], na genezę przedmiotu przypominającego godło Odrowąża we współczesnym herbie Ozorkowa, miała wpływ interpretacja Mariana Gumowskiego, autora prac poświęconych heraldyce miejskiej. W albumie herbów miast (z l. 30. XX w.), poza rysunkiem herbu Ozorkowa, umieszczony został komentarz, w którym podano, iż herb miasta tworzyła "...biała ostroga, a raczej Odrowąż" oraz "czerwona klamra", która była znanym nam czółenkiem tkackim[20].

We wspomnianym 1933 r., Magistrat Miasta Ozorkowa oraz Rada Miejska Ozorkowa, nie tylko zajęli się zmianą herbu i ustanowieniem nowego znaku, ale także scharakteryzowali wcześniejsze godło umieszczone na herbie powstałym u progu II RP. Według radnych w herbie Ozorkowa, podzielonym na dwie części, w polu prawym, czerwonym umieszczona była ostroga, a w polu lewym, białym - czółenko tkackie. Dokonano również interpretacji symboliki godła herbowego. Powiązano całe, dwuczęściowe godło z tkactwem ręcznym. Uznawano oba przedmioty heraldyczne za symbole włókiennictwa i tkactwa. Marek Adamczewski przyjmuje, iż wymieniona ostroga, mogła być w rzeczywistości wrzecionem wymienionym w opisie herbu miejskiego z 1904 r[21].

Kontrowersje wokół symboliki godła w herbie Ozorkowa

 
ryc. 6 Odcisk pieczęci z 2010 r.

Znajdujący się w polu prawym, czerwonym, przedmiot heraldyczny, określany jako Odrowąż, wymieniany tu także jako ostroga, czy też wrzeciono, może też być zupełni innym znakiem. Wg opinii historyków i regionalistów, herb Ozorkowa zawiera pomyłkę heraldyczną, gdyż w dwudziestoleciu międzywojennym błędnie właścicielom Ozorkowa przypisano herb szlachecki Odrowąż. Herb naszego miasta zawiera jeszcze jedną nieprawidłowość - błędne (z heraldycznego punktu widzenia) zestawienie elementów różnego pochodzenia - herbu szlacheckiego i symbolu przemysłowego[22]. Na tej podstawie wysuwane są hipotezy, iż herb miasta w prawym polu tarczy wg pierwotnego zamysłu (z początków XX w.) twórców herbu, zawierał inny znak. Przedmiotem tym mogło być narzędzie wykorzystywane do produkcji sukienniczej. Mogła to być część kołowrotka, zwana skrzydełkiem (obejmowało szpulkę), w kształcie litery „U”, które było połączone z osią wrzeciona.

Kontrowersje istniejące obecnie wokół symboliki godła herbowego, wypływają nie tylko z przyjętych znaków i ich interpretacji, ale także z błędów grawerów. Wizerunki poszczególnych pieczęci nie są wyraźne, stąd występowały kolejne nieścisłości i następowało powolne przekształcanie znaku niezrozumiałego (zapomnianego) narzędzia przemysłowego w znane godło. Twórcy herbu z 1904 r., określani jako „mieszkańcy miasta”, zapewne celowo w herbie użyli obydwu znaków związanych z charakterem miasta i głównym zajęciem jego mieszkańców. Tak ten herb opisuje Rada Miejska i Magistrat w raporcie z 1933 r.[23], wyraźnie łączy oba przedmioty heraldyczne z przemysłowym charakterem miasta. Późniejsze opisy i zmiany wizerunku herbu na skutek interpretacji oraz na podstawie odcisków pieczęci lub pomyłek występujących w rzeźbie tłoka, spowodowały stopniowe przeobrażenia znaku w godle herbu miejskiego do obecnie znanej nam wersji herbu [24](ryc. 6), która na stałe wpisała się w symbolikę miejską.

Opinia Komisji Heraldycznej w sprawie herbu Ozorkowa

W związku z wnioskiem z 5 maja 2005 r. w sprawie zaopiniowania projektu flagi Miasta Ozorkowa, wykonanego przez Marka Adamczewskiego, Komisja Heraldyczna przy Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji 24 czerwca 2005 r[25]. wyraziła pozytywną opinię w sprawie projektu flagi. Komisja uznała zgodność projektu z zasadami heraldyki, weksylologii i miejscową tradycją historyczną. W opinii w sprawie projektu flagi Miasta Ozorkowa zapisano, iż wątpliwości budzi umieszczony na niej herb Ozorkowa. Komisja Heraldyczna podzieliła wątpliwości Marka Adamczewskiego co do poprawności merytorycznej herbu Ozorkowa, a właściwie zasadności użycia w nim godła herbu szlacheckiego Odrowąż.

Z punktu widzenia obowiązujących regulacji prawnych, herb legalnie przyjęty, a takim jest herb Ozorkowa, pomimo heraldycznej niepoprawności, nie musi być zmieniany. Komisja Heraldyczna zaakceptowała używanie istniejącego herbu naszego miasta, gdyż ta wersja herbu sięga korzeniami dwudziestolecia międzywojennego i zdążyła się już zakorzenić w lokalnej świadomości.

Oprac. Małgorzata Kozak-Bajor, Danuta Trzcińska

Przypisy

  1. Uchwała NR LII/524/09 Rady Miejskiej w Ozorkowie z dnia 29 października 2009 r. w sprawie uchwalenia Statutu Gminy Miasta Ozorkowa (Plik:Uchwała LII-524-09.pdf).
  2. M. Adamczewski, Herby miejskie Ozorkowa 1846/1847-2006, „Wiadomości Ozorkowskie”, Dodatek historyczny z okazji 190. rocznicy nadania praw miejskich osadzie rzemieślniczej Ozorków, s. 16.
  3. Tenże, Ze studiów nad heraldyką miejską powiatu zgierskiego, czyli o herbach Aleksandrowa, Głowna, Ozorkowa i Strykowa, „Zgierskie Zeszyty Regionalne, Rocznik Towarzystwa Przyjaciół Zgierza”, Tom IV, Zgierz 2009, s. 106.
  4. Tamże, s. 106-107.
  5. M. Adamczewski, Pieczęcie urzędowe władz lokalnych z obszaru Polski centralnej. Cz. 3 Pieczęcie władz miejskich do 1950 roku, Zgierz 2010, s. 177.
  6. Tenże, Uwagi w sprawie herbu i flagi miasta Ozorków (województwo łódzkie), Załącznik do pisma z dnia 5 maja 2005 r. UM w Ozorkowie do MSWiA (OA. 0703/1/05) - dokument w zasobach Izby Historii Miasta Ozorkowa (dalej: IHMO), sygn.: IHMO-D546, Projekt flagi miejskiej 2005 r.
  7. Tenże, Ze studiów..., s. 107.
  8. Tenże, Pieczęcie urzędowe..., s. 213, 240.
  9. Dokument z odciskiem pieczęci z 1919 r. w zasobach IHMO.
  10. M. Gumowski, Herby miast polskich, Warszawa 1960, s. 263.
  11. Dokumenty z odciskiem pieczęci z wizerunkiem herbu w zasobach IHMO.
  12. M. Adamczewski, Ze studiów..., s. 112.
  13. Dokumenty z odciskiem pieczęci z wizerunkiem herbu w zasobach IHMO.
  14. Uchwała Nr XLIX/384/05 Rady Miejskiej w Ozorkowie z dnia 29 grudnia 2005 r. w sprawie zmiany Statutu Gminy, Biuletyn Informacyjny, dodatek do „Wiadomości Ozorkowskich”, Nr 1 (176), styczeń 2006 r., s. V.
  15. M. Adamczewski, Uwagi..., s. 1-8.
  16. Tenże, Kręte ścieżki współczesnej heraldyki miejskiej w Polsce centralnej, czyli o niektórych herbach naznaczonych skazą, „Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego”, t. VII (XVIII), 2005.
  17. Tenże, Herby miejskie..., s. 18.
  18. Dokumenty z odciskiem pieczęci z wizerunkiem herbu w zasobach IHMO.
  19. M. Adamczewski, Ze studiów..., s. 110.
  20. M. Gumowski, Herbarz Polski, z. 1, Warszawa 1933-1934.
  21. M. Adamczewski, tamże, s. 111.
  22. T. Pietras, Galeria herbów miast Ziemi Łódzkiej, „Wędrownik” 2001, R. XLV, nr I (367), s. 57.
  23. M. Adamczewski, tamże, s. 111.
  24. Dokumenty z odciskiem pieczęci z wizerunkiem obecnie obowiązującego herbu w zasobach IHMO.
  25. Uchwała Nr 137-1078/O/2005, Załącznik Nr 2a do Statutu Gminy Miasta Ozorkowa, IHMO, sygn.: IHMO-D546, Projekt flagi miejskiej 2005 r.