Fogel Mayer

Z Ozopedia - internetowa Encyklopedia miasta i gminy Ozorków
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Majer Fogel[1].

Majer Fogel (ur. 1883 r. w Grabowie, zm. 2 września 1946 r. w Tel Awiwie) – przedsiębiorca, fabrykant, dzierżawca Towarzystwa Schlösserowskiej Przędzalni Bawełny i Tkalni, filantrop, chalutz[2].

Pochodzenie

Był synem Estery i Abrahama, właściciela lasu i filantropa z Grabowa. Otrzymał tradycyjne wykształcenie, prawdopodobnie w szkole żydowskiej w Grabowie. Był ponadto chasydem, uczniem rebe[3] z Góry Kalwarii lub jego wyznawców.

Interesy w Ozorkowie

W Ozorkowie pojawił się na początku XX w. – ok. 1910 r. wydzierżawił żydowską przędzalnię wełny E. S. Reicherta i N. Rzepkowicza znajdującą się na Skrzypiówce. Prawdopodobnie dzierżawa ta trwała tylko kilka lat[4]. Przez następne kilkanaście lat nie wspominają o nim lokalne źródła. Można jednak wywnioskować, że współpraca z Rzepkowiczem zaowocowała małżeństwem z jego córką lub krewną – Jochwetą Rzepkowicz. Majer Fogel zawarł intercyzę na wyłączność majątku i wspólność dorobku[5].

Kolejna informacja o Majerze Foglu pochodzi z 1920 r., gdzie występuje jako właściciel (wspólnie z żoną) nieruchomości przy ul. Rozwadowskiej w Łodzi. Interesy ponownie sprowadziły go do Ozorkowa – w 1923 r. założył przędzalnię i tkalnię przy dawnej ul. Haukego 25, a obecnej al. Wyszyńskiego[6]. W tym samym roku miał jednak miejsce incydent – Fogel został zatrzymany przez policję wraz z przędzą, gdyż nie mógł się wylegitymować, skąd ją posiada i wręczył policjantowi łapówkę[7]. Jego firma była niezależna od zakładów schlösserowskich. W bawełnę i przędzę zaopatrywał się na rynku łódzkim. Równocześnie prowadził przędzalnię w Łodzi przy ul. Trębackiej. Niestety spłonęła ona doszczętnie w 1927 r. (straty wyniosły ok. 400 tys. zł)[8].

Dzierżawa zakładów schlösserowskich

Przedwojenna prasa podawała, jakoby Schlösserowie w 1929 r. wydzierżawili od Fogla małą fabryczkę w Ozorkowie, by poszerzyć dział produkcji. Zainwestowali w nią spory kapitał, co rzekomo przyczyniło się do upadku. W 1932 r., po śmierci Natalii Schlösser, Majer Fogel został dzierżawcą zakładów TSPBiT w Ozorkowie. Jeden znajdował się na Strzeblewie, drugi – przy ul. Piłsudskiego 41 (obecnie al. Wyszyńskiego). Według prasy przy przejęciu fabryk obniżono płace.

11 stycznia 1933 r. na murze zakładów schlösserowskich pojawił się nowy szyld, z nazwiskiem Fogla jako dzierżawcy. Dzień później częściowo uruchomiono fabrykę. Robotnicy po długich pertraktacjach zgodzili się na obniżkę płac w wysokości 8%. Jednak w grudniu 1934 r. Fogel wymówił pracę robotnikom z powodu zakończenia dzierżawy. Zaproponował, że podpisze kontrakt na 1935/1936 r., jeśli robotnicy zgodzą się na reorganizację pracy i płacy. Fogel chciał wprowadzić system obsługi czterech krosien, co wiązało się z redukcją zatrudnienia. Jako że niektórzy już pracowali za stawkę poniżej umowy, zawiadomiono Inspektorat Pracy. Związkowcy, którzy reprezentowali robotników, przystali na obniżkę płacy i zwolnienie 65 starców. Robotnicy czuli się oszukani, jednak na początku lutego 1935 r. przystąpili do pracy. Nie trwała ona długo. Kierownictwo fabryki wysunęło nowe postulaty, na które zareagowano okupacją całego zakładu. Konflikt rozwiązano po około tygodniu, na korzyść pracowników. Dyrektorem zarządzającym był wówczas inż. Tadeusz Kondyjowski.

W 1936 r. Majer Fogel odwiedził Izrael. Kupił działkę w Tel Awiwie i zbudował na niej dom[9]. Wrócił do Polski i w czerwcu 1937 r. sprzedał swoją część Przędzalni i Szarparni Wigoniowej „Kotonina” przy ul. Piłsudskiego 35 (obecnie al. Wyszyńskiego) Wincentemu Rosińskiemu. Fogel nie mieszkał już w Ozorkowie, lecz w Łodzi przy ul. Cegielnianej. Tymczasem sytuacja w zakładach zaostrzała się coraz bardziej.

24 sierpnia 1937 r. wybuchł strajk okupacyjny, w którym wzięli udział wszyscy robotnicy obydwu zakładów. Jego przyczyną było nierespektowanie postanowień komisji arbitrażowej z sierpnia 1937 r. – Fogel przyznał robotnikom za niską podwyżkę płac. Był to najbardziej dramatyczny strajk w Ozorkowie. Przed fabryką stał uzbrojony patrol policji, straż pożarna dostała rozkaz niedopuszczania rodzin do strajkujących. Robotnicy i ks. Leon Stypułkowski wystosowali pisma z prośbą o interwencję do premiera Sławoja Składkowskiego. Po prawie 2 miesiącach Fogel zgodził się na podwyżkę płac.

W l. 1938–1939 r. miały miejsce kolejne strajki, m.in. w lipcu 1938 r. 1200 robotników okupowało fabrykę, czekając na przywrócenie starego systemu pracy na dwóch krosnach.

Relacje społeczne

Pod rządami Majera Fogla w fabrykach TSPBiT często wybuchały zatargi i strajki. Inspektorat Pracy ukarał go także za łamanie przepisów dot. pracy kobiet[10]. Zbudowało to bardzo negatywny obraz żydowskiego fabrykanta, którego nazywano w prasie „Jego Ekscelencją dyktatorem w Ozorkowie” czy „handałesem z getta”. Niemniej jednak działał on na rzecz państwa i społeczeństwa, m.in. w lipcu 1937 r. wsparł finansowo budowę wieży spadochronowej, a w 1938 r. ofiarował na rzecz Funduszu Obrony Narodowej 3 kompletne karabiny maszynowe.

Rodzina

 
Jochwet Fogel z d. Rzepkowicz[11].

Jego żona, Jochwet, wywodziła się z ozorkowskiego rodu Rzepkowiczów. Pomagała mężowi w działalności filantropijnej. Większość czasu poświęcała organizacjom charytatywnym i działalności na rzecz kobiet. Działała bez rozgłosu, w tajemnicy. Majer i Jochwet mieli siedmioro dzieci – dwie córki (Chaję i Hanę) oraz pięciu synów (Wolfa, Naftaliego, Jechiela, Jakuba i Lajba Leona). Synowie byli zaangażowani w pracę rodzinnych przedsiębiorstw. Naftali Fogel był prokurentem ozorkowskiej przędzalni i tkalni, a także wraz z bratem Jakubem wchodził w skład zarządu dzierżawionych zakładów schlösserowskich. Lajb Leon Fogel był dyrektorem fabryki przy dawnej ul. Piłsudskiego 5.

Okupacja i emigracja

Losy rodziny Foglów w czasie II wojny światowej nie są dokładnie znane. Wśród społeczeństwa krążyły plotki, jakoby Majer Fogel przekupił władze niemieckie, by przedostać się na Bliski Wschód. Rzeczywiście w 1941 r. Foglowie wyemigrowali do Izraela. W Ramat Jiszaj Majer Fogel założył fabrykę włókienniczą. Do końca życia działał charytatywnie i pomagał ludziom osiedlić się w Izraelu.

Bibliografia

  1. „Gazeta Robotnicza”, nr 46 1935.
  2. Górny P. A., Przemysł starszy od miasta, Ozorków 2014.
  3. „Echo”, nr 197 1938.
  4. „Orędownik”, nr 217, nr 223 A 1937, nr 165 1938.
  5. „Republika”, nr 40 1923, nr 12 1933.
  6. Tidhar D., Le-Halutse Entsiklopedyah ha-Yishuv u-Vonav, t. 14, http://www.tidhar.tourolib.org/tidhar/view/14/4530 [14.02.2017].

Oprac. Marianna Różalska

Przypisy

  1. Tidhar D., Le-Halutse Entsiklopedyah ha-Yishuv u-Vonav, t. 14, http://www.tidhar.tourolib.org/tidhar/view/14/4530 [14.02.2017].
  2. chalutz – osoba imigrująca do Izraela w celu ustanowienia osady.
  3. rebe – grzecznościowe określenie cadyka używane przez chasydów.
  4. Kalendarz Czas z l. 1911–1914 drukowany w Łodzi.
  5. Podręczny Rejestr Handlowy, Łódź 1926.
  6. Tamże.
  7. „Republika”, nr 40, 1923.
  8. Olbrzymi pożar fabryki, [w:] „Ilustrowana Republika”, nr 351, 1927.
  9. Tidhar D., Le-Halutse Entsiklopedyah ha-Yishuv u-Vonav, t. 14, http://www.tidhar.tourolib.org/tidhar/view/14/4530 [14.02.2017].
  10. Kobiety mogły pracować w godzinach od 5:00 do 22:00. W fabryce Fogla zatrudniano je również od 21:00 do 5:00.
  11. Tidhar D., Le-Halutse Entsiklopedyah ha-Yishuv u-Vonav, t. 14, http://www.tidhar.tourolib.org/tidhar/view/14/4530 [14.02.2017].